Agallamh le Gabriel Rosenstock

Gabriel Rosenstock: An chéad mhúinteoir a chuaigh i bhfeidhm orm, an tSiúr Celsus ab ainm di, ba as Gaeltacht Mhúscraí di. Mhúin sí Suantraí Brahms dom, leagan Gaeilge de, agus mé im’ thachrán i gCill Fhíonáin, Oirthear Luimnigh. Ba chóir do gach múinteoir a bheith líofa sa Ghaeilge. Bíonn trua agam do dhaltaí nach bhfuil a gcuid múinteoirí in ann comhrá nádúrtha a dhéanamh leo sa Ghaeilge agus nach bhfuil stór leathan amhrán Gaeilge acu. Dá bhfoghlaimeofá amhrán Gaeilge amháin in aghaidh na seachtaine bheadh an t-uafás Gaeilge agat faoi dheireadh na bliana: thuigfea dúchas agus rithim na teanga, bheadh an fhoghraíocht i gceart agat agus bheadh curtha go mór agat le do shaibhreas cultúrtha. Agus mé ag éirí aníos d’foghlaimíos níos mó Gaeilge sna coláistí samhraidh agus tar éis dom an scoil a fhágáil, thugas cuairt ar Ros Muc agus ina dhiaidh sin ar Chorca Dhuibhne. Nuair a bhíos san ollscoil i gCorcaigh, chuaigh scata againn siar chun gortghlanadh a dhéanamh i gCorca Dhuibhne faoi scéim a bhí á rith ag Comharchumann Forbartha Chorca Dhuibhne. An peann seachas an tsluasaid a bhí i mo lámh go dtí sin. B’fhiú scéim den sórt sin a bheith ann do dhaltaí tríú leibhéal. B’as Schlewsig-Holstein do m’athair. Déarfainn go raibh áthas air go raibh spéis agam sa Ghaeilge – is é sin le rá, go raibh spéis agam i rud éigin, seachas a bheith ag crochadh thart díomhaoin. Ba as Cnocán Íomhair do mo mháthair, lasmuigh de Bhaile Átha an Rí. Cathánach ab ea í. Thánadar aduaidh nuair a bhí Trioblóidí ó thuaidh (sa 17ú haois!) agus lonnaíodar i gCnocán Íomhair. Bhíodh Raiftearaí ag triall ar an dtigh sin agus chum sé amhrán breá d’Úna Ní Chatháin:

Ross Coleman: Thugas faoi deara sa dán a chuir tú chugam ansin gur reic tú é as Gaeilge agus ansin as Béarla.  Tá daoine ann (Biddy Jenkinson a ritheann liom go príomhá) a bhíonn ag rá nár chóir Béarla a chur ar dhánta Gaeilge agus ar ndóigh dar le Seán Ó Ríordáin, striapach allúrach a bhí sa mBéarla.  Céard é do thuairm air sin?  Ar chóir Béarla a chur ar litríocht Gaeilge nó an ndéanfar dochar dar teanga?

Gabriel Rosenstock: Níl aon locht agamsa ar leagan Béarla a chur ar fáil, d’fhoghlaimeoirí agus d’eachtrannaigh. Níor mhiste feachtas a chur ar bun chun an chuid is fearr de litríocht na Gaeilge a chur ar fáil i dteangacha eile seachas an Béarla. Tá an domhan siúlta agam agus chuirfeadh sé iontas ort líon na ndaoine – daoine léannta ina measc ar bhuaileas leo ag feilte litríochta – nár chuala trácht ar litríocht na Gaeilge.

Ross Coleman: Go raibh míle maith agat as an méid sin. Díol spéise atá ann gan dabht. Spreag sin an cheist: An dóigh leat mar sin go bhfuil ról ag an bhfile nó ag an aistritheoir mar mhúinteoir ag cur rudaí ar fáil don phobail chun cabhrú leo cur lena scileanna smaointeoireacta?  Tá an an chuma ar an scéal, mar a mhíoníonn tú dom é, go bhfuil muid uilig á truailliú ag truflais agus tagaim leat go pointe.  Ach nach féidir leis an dá rud a bheith ann? Ar mo sheilf féin i mo sheomra, tá Les Misérables in aice le Murder on the Orient Express. Tá a lán aistrithe agat ó Hergé go dtí an Haiku. Cén fáth a dtugann tú faoi thogra ar leith? An as do stuaim féin é nó ar mhol duine éicínt duit é a dhéanamh?

Gabriel Rosenstock: Is faoin bhfile féin é, dar liom, ról a shamhlú dó féin nó gan ról a ghlacadh chuige féin. Más fíle agus fáidh thú, áfach, níl de rogha agat ach do ghlór a ardú sa díseart. Ní thig leis an bhfáidh ról na fáidheadóireachta a mhúchadh ann féin, ná ní thig leis an misteach gan a fhís a roinnt leo siúd a bhfuil gá acu le fís, ní thig leis an leannán gan a ghrá a chur in iúl. Sa chomhthéacs sin, níor mhiste ceann de na leabhair is déanaí uaim a lua anseo: https://www.amazon.co.uk/F%C3%A1idh-Prophet-Irish-Kahlil-Gibran/dp/1782012494